نقد و بررسی پل طبیعت

ساخت وبلاگ
توصیف و معرفی پروژه
پل طبیعت، برنده جایزه آقاخان، پل عابر پیاده ای است که بر روی بزرگراه مدرس در منطقه اراضی عباس آباد احداث شده و بزرگترین پل غیرخودرویی کشور محسوب می شود. پل طبیعت جهت ایجاد ارتباط و انتقال عابرین پیاده بین دو پارکی که توسط بزرگراه مدرس از هم جدا شده اند، طراحی شده است. این پل، پارک طالقانی در شرق و پارک آب و آتش در غرب بزرگراه را به هم متصل می کند. پل طبیعت برنده مسابقه ای است که از طرف شرکت نوسازی اراضی عباس آباد در سال ۱۳۸۷، با موضوع طراحی پل دو طبقه‌ با دو عملکرد گذر کالسکه و دوچرخه در یک طبقه و گذر پیاده در طبقه دیگر و ایجاد اتصال‌ بین دو پارک موازی بزرگراه مدرس برگزار شد. (معمار نیوز) ساخت آن در پاییز سال ۱۳۸۹ آغاز و در پاییز سال ۱۳۹۳، طی ۴ سال به پایان رسید. هدف از طراحی این پل، تنها مسیری برای عبور نبود، بلکه فضایی برای ماندن و مکث طراحی شده است؛ فضایی تفریحی در ادامه ای از هر دو پارک، به طوری که با ایجاد فضای سبز، فضای نشستن و همچنین رستوران و کافی شاپ، گویی هر دو پارک طالقانی و آب و آتش، روی پل ادامه یافته اند و در هم ادغام شده اند. به لحاظ سازه ای، پل به صورت یک خرپای سه بعدی با فرمی پویا در دو سطح به هم پیوسته طراحی و ساخته شده است. این خرپا بر روی سه ستون با فرمی شبیه درخت قرار دارد. طول کل پل در حدود ۲۷۰ متر است و دهانه های آن از شرق به غرب به ترتیب ۶۸ متر، ۹۴ متر، ۶۸ متر و ۳۹ متر تعریف شده اند. عرض پل نیز بین ۶ متر تا ۱۳ متر متغیر است (Archreport.ir).

طراحی پل طبیعت به گونه ای است که مخاطبان آن نه تنها برای عبور از پارک طالقانی به پارک آب و آتش و یا برعکس از پل گذر کنند، بلکه مکانی است که بیش از نیمی از مخاطبان تنها برای ماندن و گذراندن اوقات فراغت خود در آنجا حضور پیدا می کنند؛ مقصد و پاتوقی برای بخش گسترده ای از مخاطبان چرا که در طراحی آن، تامین نیازهای اجتماعی – که در هرم مازلو در نزدیک به راس آن قرار گرفته است – لحاظ شده است، هر چند می توانست در برقراری تعامل اجتماعی نیز بیشتر موفق باشد.

بازدید از این مجموعه، در تمامی ساعات روز در طول هفته و در طول فصول مختلف سال مخاطبین متنوع خود را دارد و همواره پویاست به گونه ای که کمتر، خالی از جمعیت دیده شده است. این پل شامل لایه های مختلف است که در هر لایه قسمتهایی برای نشستن تعبیه شده است. قسمتهایی از پل به مجموعه فود کورت و رستورانهای مجزا اختصاص داده شده است. در قسمت کناری لایه ها و رمپها و باغچه های نواری به چشم می خورد. تراسهای گرد بزرگی نیز در لایه فوقانی، به عنوان نظرگاه برای تماشا کردن چشم انداز محیط پیرامون تعبیه شده است که مانند بامی درست در قسمت نوار میانی تهران بنظر می رسد. به طور کلی به واسطه حس خوبی که در مجموعه این پل به بازدیدکنندگان القاء می شود، به عنوان مقصد گردشگری تهران نیز شناخته شده است.

وجود ساخت و سازهای پی در پی و عمدتاً با کاربریهای فرهنگی و اجتماعی در اراضی عباس آباد حیات گونه های گیاهی که حکم ریه های تنفسی شهر را بر عهده دارند، به خطر انداخته، اما احداث پلی به مثابه کمربند سبز در نیمه شهر، به تقویت قطب فرهنگی اجتماعی کمک می کند؛ به خصوص که طراحی پل با توجه به پوشش گیاهی و درختان وضع موجود صورت گرفته و از قطع درختان پرهیز شده است.



بررسی پرسپکتیو خارجی پل طبیعت
به نظر می رسد آنچه موجب برگزیدن پل به عنوان مقصد حضور در شهر می شود، شهرت آن به واسطه کسب جوایز متعدد و یا منحصربفرد بودن پل مدرنی در این مقیاس در ایران (اگر چه پلهای دیگری همچون سی و سه پل و پل خواجو و … که هدف از طراحی آنها فقط گذر نبوده است نیز در گذشته وجود داشته است) و یا نورپردازی ویژه آن در شب باشد، اما در واقع، چیزی که افراد را ترغیب به حضور مجدد و پی در پی در پل می کند، تجربه حس خوب ناشی از موفقیت در طراحی خرده فضاهای داخلی است.



نقدهایی نظیر “از بین رفتن خط آسمان به واسطه پل در گستره وسیعی از محدوده بلافصل پروژه برای سرنشینان اتومبیلهای عبوری، به ‌ویژه پاک شدن دید وسیعی که این دره به کوههای البرز از منظر ناظران داشته” یا “سرنشینان اتومبیل در شهری مانند تهران فی ‌نفسه گناهکار نیستند، هر چند اتومبیل به ‌دلیل سیاستگذاری های اشتباه از طرف مسئولان تبدیل به پدیده ‌ای به ‌شدت آزار‌ دهنده شده است، نباید حق داشتن مناظر خوشایند حداقل در مسیر‌های ممکن از آنان سلب شود (معمار نیوز) و … نیز وجود دارد، اما چیزی که در طراحی پروژه حائز اهمیت است بها دادن پروژه به انسان به صورت پیاده و به دور از سلطه ماشینها است؛ چیزی که امروزه در شهرسازی کشورهای مختلف به عنوان پیاده مداری به آن پرداخته می شود. این نقد به هر پروژه دیگری که به عنوان ارتباط دهنده دو پارک در این مکان اجرا می شد نیز وارد بود، مگر اینکه به اتومبیلها ارج می داد و آنها را در روی خیابان نگه داشته و حرکت پیاده به زیرزمین منتقل می شد. انتقال حرکت پیاده به زیر سطح زمین حاکی از نادیده گرفتن ملزومات حرکت پیاده و توجه صرف به اتومبیل است و مشکلات خوانایی، تهویه و … را به واسطه شیب دو پارک و ارتفاع آنها از تراز صفر خیابان را به دنبال می داشت.

لیلا عراقیان، طراح پروژه، درباره ایده پروژه چنین می گوید: “پل طبیعت، پیکره اش را از سی و سه پل اصفهان الهام گرفته؛ مکانی که نامش، حکایت از ۳۳ قوس بر پیکره آن پل دارد و اما حسی که به بازدیدکنندگان دست می دهد، بی شباهت به دیدار از پل خواجو نیست؛ مکانی که مرکز دیدارهای عمومی، شعرخوانی و چایخانه های سنتی بوده است. (digiato.com) می توان از پلهای شهر به عنوان بستری برای خلق قرارگاه رفتاری مناسب استفاده نمود. (قراباغی و ذوالفقاری، ۱۳۹۴)

استفاده از سازه های دیگر به جای سازه خرپا
به نظر می رسد همانطور که در پرسپکتیو داخلی پروژه از سه جهت هندسی رای طراحی استفاده شده و خلق پرسپکتیوهای متنوعی امکانپذیر شده است، این امکان نیز وجود داشت که در پرسپکتیو خارجی هم قدری از تقارن ساختار آن کم می شد و حداقل دو پرسپکتیو مختلف از قسمت شمال به جنوب و بر عکس عبور از اتوبان به وجود می آمد.
سازه عظیم فولادی، نکته دیگری است که در طرح پروژه وجود دارد و بر خلاف نام آن، چنان تناسبی با طبیعت ندارد. اگر چه سعی شده با طراحی ساختار متخلخل، یادآور تنه و شاخه های درخت باشد و قدری آن را به طبیعت نزدیک کند، ولی به نظر می رسد اگر پویایی، سیالیت و فرم همساز با طبیعت – همانطورر که در ساختار داخلی پروژه وجود دارد – در طراحی سازه و نمای بیرونی پروژه نیز وجود می داشت، بر موفقیت طرح می افزود. این کار از طریق استفاده از سازه های کششی امکانپذیر بود به طوری که ظاهر پل، بسیار سخت، محکم و با اقتدار فرو رفته در زمین القاء نمی شد. با این حال، این توجیه وجود دارد که هیبت غول پیکر پل بر فراز بزرگراه، بیانگر غرور و سلطه انسان بر فراز اتوبان است. از طرفی ممکن بود که پویایی داخلی پل در نمای بیرونی آن بیشتر نمایش داده شود. با همه این تفاسیر از دید خارجی پروژه، می توان گفت با اینکه در اصل پروژه با احترام به پیاده طراحی شده، اما باز هم انسان مغلوب آهن و فولاد شده است. از طرف دیگر، به جای در نظر گرفتن ستون مجزا برای پل، جانمایی بخشی از کاربریهای پل در دل ستونها نیز ایده دیگری در طرح پروژه است.

بررسی قسمتهای داخلی پل طبیعت

دسترسیهای مجموعه و پارکینگ
برای بررسی فضاهای داخلی پل ابتدا باید دسترسیهای پل مورد بررسی قرار گیرند. همانطور که گفته شد به طور کلی پل در منطقه سه و در قسمت میانی تهران واقع شده است که این امر دسترسی از قسمتهای مختلف شهر را تسهیل می کند. یکی از دسترسیهای پل از سمت ضلع غربی پارک طالقانی و دسترسی دیگر، در ضلع شرقی پارک آب و آتش واقع است. دسترسیهای مختلف سواره عمومی و شخصی نیز برای هر دو پارک وجود دارد. عمده ترین وسیله حمل و نقل عمومی، دو ایستگاه مترو حقانی و همت است. با توجه به قرار گرفتن ایستگاه مترو شهید همت در قسمتی نسبتا دور، احداث پل طبیعت موجب عبور و مرور کاربران آن به این محدوده شده و بسیاری از مشکلات ناامنی های این محدوده و پارک طالقانی کاهش یافته است؛ این مهم نشان دهنده تامین و تقویت بعد اجتماعی و امنیت در محدوده پارک جنگلی طالقانی است که به واسطه رفت و آمد کاربران و افزایش چشمهای ناظر در این محدوده، امنیت نسبی فراهم شده است.

از دیگر راههای دسترسی استفاده از اتومبیلهای شخصی است که از طریق پارکینگهای دو پارک آب و آتش و طالقانی امکانپذیر است. پارکینگ پارک طالقانی در روزهای تعطیل و پر بازدید پل، مناسبتر از پارکینگ آب و آتش است؛ گاهی افرادی که از پارک آب و آتش وارد پل می شوند، به دلیل پر بودن پارکینگهای موجود باید از فضاهای کوچکی که در بین آپارتمانهای کوچه های اطراف وجود دارند، استفاده کنند که موجب مخدوش شدن عملکرد این فضاها که پشتیبان کاربری مسکونی هستند، می شود. به نظر می رسد علت اصلی بروز این مشکل، پیش بینی نشدن فضای کافی برای پارکینگ مجموعه ای است که به عنوان مقصد طراحی شده که از نقاط ضعف پروژه محسوب می شود.

دسترسی به مجموعه پل از پارک طالقانی، مستلزم عبور از مسیر چوبی است. هر چند در دستیابی به مسیر چوبی گزینه های متنوعی از جمله مسیر خاکی، آسفالت و یا پله های متعدد وجود دارد و برای کاربران حق انتخاب ایجاد می کند، اما خود این مسیر (مسیر چوبی) باریک است و پله های موجود در آن با وجود نوساز بودن، در قسمتهای زیادی از این مسیر تخریب شده است. علاوه بر آن، عبور و مرور در طول این مسیر چوبی برای کودکان و سالمندان دشوار و برای معلولان تقریباً ناممکن است. در حالی که به نظر می رسد چنین پروژه مطرحی از همه شمولی بیشتری برخوردار باشد و طیف گسترده کاربران را در بر بگیرد. اگر چه در سراسر پل حرکت معلولین در نظر گرفته شده و نحوه ورود معلولین و سالمندان از پارک آب و آتش بدون مشکل است.

فرم فضاهای داخلی پل طبیعت
در طراحی فضاهای داخلی همانطور که قبلا گفته شد، از هر سه محور هندسی برای طراحی بهره گرفته شده و منظر سه بعدی جایگزین مسیر خطی شده است. این لایه لایه بودن و حرکتهای نرم در سه بعد باعث می شود عابر به غیر از حرکت رو به جلو و به طرف پارک مقابل در لایه های مختلف پل حرکت و قدری در آن توقف کند. این اتفاق نیز به ماهیت «مقصد» و «معبر» بودن پل به جای تنها «معبر بودن» آن کمک می کند. علاوه بر این، فرمهای نرم و لایه لایه بر خلاف ساختار سخت پل، به فرم طبیعت نزدیکتر است. تقارنی که در فرم خارجی پل دیده می شد در قسمتهای داخلی وجود ندارد و همین باعث می شود ناظر پرسپکتیوهای مختلفی را تجربه کند. در نقد و بررسیهای مبلمان پل طبیعت اشاره شده که نقطه کانونی و تمرکز در ترکیب و چیدمان مبلمان وجود ندارد و چشم در جایی از آن ثابت نمی ماند و حرکتش در فضا را به هم نمی ریزد، فرم به دنبال قرینه سازی نیست و خود را با فضا همگون ساخته است. نیمکت کاملاً در زمینه خود حل شده و ترکیبی موزون و هماهنگ ایجاد شده است. همچنین، بازی روان و سیال خطوط، جهت چشم مخاطب را مدیریت و هدایت می کند.

آرامش در ارتفاع مناسب
ارتفاع گرفتن پل از اتوبان به نحوی است که تردد اتومبیلها و سر صدای آنها نه تنها آزاردهنده نیست، بلکه تماشای آن لذتبخش و آرامش بخش است. افراد زیادی دقایق متمادی وقت خود را صرف تماشای منظر بزرگراه می کنند. از طرفی، ارتفاع پل آنقدر نیست که ابعاد اتومبیلها و آنچه در پایین پل وجود دارد، از مقیاس خارج شود.

پل طبیعت در روز، شب، تابستان و زمستان
شرقی – غربی بودن جهت پل در مقابل تابش نور خورشید از جنوب باعث شده است سطح وسیعی از پل در معرض نور طبیعی باشد. نور طبیعی روزانه تمام فضاها و خرده فضاهای موجود در آن از جمله رستورانها و کافی شاپها را روشن می کند. همچنین لایه لایه بودن پل موجب شده تا لایه های زیرین در فصول مختلف سال، دمای مناسبتری داشته باشند و ترکیب توامان آفتاب و سایه را تجربه کنند. در لایه های بالایی حس نزدیکی به آسمان قابل درک است. در سکوهای گردی که در لایه های بالا وجود دارد و دید پانورامای ۳۶۰ درجه ای در اختیار می گذارد، می توان قسمتهای مختلف شهر را در ارتفاع و زیر سلطه، نظاره گر بود. کمتر افرادی برای بار اول در پل حضور پیدا می کنند و بدون ثبت عکس یادگاری در زوایای مختلف این مکان را ترک می کنند. ثبت عکسهای یادگاری از ویژگیهای خاص این مکان شده است که به دلیل قابلیت قاب شدن مناظر جذاب شهری از سکوی نظرگاه ایجاد شده است. نکته ضعیف طرح در زمستان اتفاق می افتد، هنگامی که به دلیل سایه اندازی بخش جنوبی پل و رستورانها روی رمپ کم عرض شمالی، یخبندان در آن سطح ایجاد می شود که به ناچار با پهن کردن گونی در آن قسمت عبور و مرور ممکن می شود.

انتخاب مصالح و متریال کف پل طبیعت
طرح، رنگ و متریال کفپوش پل به نحوی انتخاب شده است که قدری از سردی سازه های فولادی کاسته شود و فضایی گرم و دلنشینی را در پل به وجود آورد. مات بودن مصالح کف باعث می شود در لایه بالایی پل که تابش خورشید به صورت مستقیم است، بازتاب کمتری اتفاق بیفتد و خیرگی ایجاد نشود. رنگ و نوع مصالح، چوب را که بعد از شیشه سبک ترین مواد ساختمانی است، تداعی می کند. انتخاب مناسب و نیز ایجاد پارادوکس بین مصالح سنگین سازه و سبک کفسازی جزو خلاقیت طراحی است. شیارهای موجود در مصالح از سر خوردن در فصل زمستان جلوگیری می کند. با وجود همه این نکات مثبت، به نظر می رسد در انتخاب کیفیت و یا اجرای آن دقت لازم نشده است، زیرا با اینکه زمان زیادی از احداث پروژه نمی گذرد، در بعضی قسمتها شکستگی و یا بلند شدن کفپوش دیده می شود. از طرفی، به دلیل منحنی بودن فرم پل، شاید بکارگیری مصالح در جا و یکپارچه گزینه مناسبتری بود؛ هر چند تطبیق فرم مستطیلی مصالح به فرم منحنی پل و تغییر جهت چیدمان مصالح کف در برخی قسمتها موجب تنوع مثبت در کفسازی شده است.

مبلمان پل طبیعت
در طرح پل طبیعت تلاش شده است تا فضاهایی از دل خود پل برای نشستن کاربران ایجاد شود. لذا سکوهایی پله مانند و نیمکتهایی که گویی از کف پل بلند شده اند، فضایی برای نشستن پدید آورده اند و به دلیل وحدت و یکپارچگی با فضای داخلی پل تحسین برانگیز هستند. وجود تنوع متناقض از سطلهای زباله مختلف در پل، نشان دهنده این است یا تعداد مناسب سطلهای زباله برای پل پیش بینی نشده است و یا طراح به این مورد به اندازه طراحی نیمکتها توجه نداشته است.

نوارهای سبز؛ حاملان طبیعت بکر پارک طالقانی به پارک آب و آتش و طراحی هوشمندانه آنها برای فاصله گرفتن از جان پناه پل
در پل، باغچه های کم عرض نواری مانند طراحی شده است که در کنار رنگ گرم کفپوش، رنگهای سبز و سفید و بنفش گیاهان داخل آن، فضایی دلنشین ایجاد کرده است. آنچه در نگاه اول به این باغچه ها بیشتر خودنمایی می کند، تاسیسات آبیاری و برق کشی است. چنانچه باغچه ها با هدف زیباسازی طراحی شده اند، شایسته است به نحوه آبیاری آن نیز توجه بیشتری شود. این امر در مورد برق کشی تابلوهای راهنما و برق کشی لامپهای حبابی بزرگی که در این باغچه های کوچک که ایرادی دیگر برای زیبایی شناسی نورپردازی این باغچه ها است، وجود دارد. اما به طور کلی بدون در نظر گرفتن قسمتهایی از پل که این باغچه های نواری قطع شده اند، از فاصله ای دورتر، گویی نوارهای سبزی از سمت پارک طالقانی، سرسبزی این پارک را به پارک آب و آتش کشانده و با جای گذاری هوشمندانه در کنار جان پناههای پل، موجب تامین ایمنی مکان شده اند.





جان پناه و پوشش سقف لایه های زیرین پل طبیعت
جان پناههای پل از مصالح همسان با ساختار اصلی پل و از جنس فولاد و کابلهای فلزی است که باز هم قدری در داخل پل، تضاد بین کفپوش و سازه خودنمایی می کند. این پارادوکس در سقف لایه های زیرین نیز به چشم می خورد؛ در بعضی از قسمتها با سنگینی ساختار، باز حس مغلوب بودن انسان در مقابل عظمت این فولاد و آهن تداعی می شود. اگر چه برای نگه داشتن پیوستگی سازه پل و قسمتهای داخلی سقف، از پوشش مصالح سبک پرهیز شده، اما استفاده از مصالح سبکتر به جای کابلهای فلزی جان پناه می توانست مناسبتر باشد. این سنگینی متریال در پله های موجود در پل نیز احساس می شود.



تفسیر
همانطور که گفته شد، حضور افراد در ساعات مختلف بر روی پل، در تمامی فصول سال، بیانگر ارتباط خوب کالبد با کاربر است. آنچه در تحلیل پل به عنوان ضعف تلقی می شود از این ارتباط مناسب و حصول هدف اصلی پل نمی کاهد. با توجه به تجربه حضور طیف گسترده شهروندان و مسافران در پل طبیعت، به نظر می رسد این مکان نه تنها در سالهای آتی تکراری و خسته کننده نخواهد شد، بلکه به واسطه تجربه خوب و تجدید خاطرات باز هم مخاطبان ترغیب به حضور مجدد در پل خواهند شد. از طرفی آوازه و شهرت پروژه همچنان مخاطبان جدیدی را به خود جذب خواهد کرد. علاوه بر این اگر تنها نقش معبر و گذر بودن پل لحاظ شود، همواره تا زمانی که دو پارک عظیم طالقانی و آب و آتش وجود داشته باشند، پل طبیعت معنای خود را حفظ خواهد کرد. تنها نگرانی در ساخت پل طبیعت، تخریب و فرسودگی مصالح کف و نیمکتها است؛ همانطور که هم اکنون نیز شکستگی در بعضی نقاط آن اتفاق افتاده است.

قضاوت
در حالت کلی، پدید آمدن سکانسهای پی در پی مناسب بر فراز پل طبیعت و دیدهای ویژه همراه با معنایی که غیر قابل جدایی از آن است، مکانی مطلوب، دلپذیر و چشم نواز خلق شده است که پاسخگوی سه ارزش در منظر یعنی زیبایی شناسی، اجتماع و اکولوژی است. اگر چه در این پروژه نیازهای اجتماعی، عملکردی و زیبایی شناختی بیشتر مطرح بوده، در ارائه طرح حفظ حیات گونه های سبز هر دو پارک نیز مورد توجه قرار گرفته است. اغلب افرادی که این مکان را تجربه می کنند، خواهان حضور مجدد هستند و باز هم به این مکان، نه به عنوان محلی برای گذر و دسترسی به پارک مقابل، بلکه به عنوان مقصدی برای ماندن و گذراندن اوقات فراغت باز می گردند. حضور افراد مختلف در رده های سنی گوناگون در تمامی ساعات کاری پل، نشان از همه شمولی و فراهم آوری امکانات و تمهیدات مناسب برای طیف گسترده کاربران دارد.



به طور کلی طرح به اهداف ویژه خود نایل شده است. هرچند در اهداف طراحی پل، مسیرهای ویژه دوچرخه و کاسکه نیز بیان شده بود که به دلیل دسترسی نامناسب از پارک طالقانی، به طور کامل محقق نشده است. آنچه به نظر می رسد با توجه به حضور زیاد افراد پیاده تردد دوچرخه سواران به سختی بوده و مخاطبین خود ترجیح می دهند پیاده در پل حضور پیدا کنند. پل طبیعت از طرح تا اجرا پروژه موفقی است و مانند برج آزادی و برج میلاد، به نشانه ای از شهر تهران تبدیل شده است.

منابع
قراباغی، شیدا، ذوالفقاری، سهیلا. ۱۳۹۴. بررسی اثر بخشی پل طبیعت تهران در افزایش سطح تعاملات اجتماعی. همایش بین المللی معماری عمران وشهرسازی در آغاز هزاره سوم. تهران
مفاخری، علی، زاد صالح،مژده، صفاری، آناهید، روضه خوان، سپیده. نقد و بررسی محصول مبلمان پل طبیعت. شرکت نوسازی اراضی عباس آباد. تهران
پل طبیعت (برنده جایزه آقا خان)، معمار لیلا عراقیان. ۱۳۹۵. وب سایت گزارش معمار، دسترسی در تیرماه ۱۳۹۶
اقبالی، زویا. ۱۳۹۴. نگاه متفاوتی به «معماری پل طبیعت». وب سایت معمار نیوز، دسترسی در تیرماه ۱۳۹۶
مستکین، امیر. ۱۳۹۴. روایت پل طبیعت تهران از دیدگاه گاردین. وب سایت دیجیاتو، دسترسی در تیرماه ۱۳۹۶
دانستنی ها و خواندنی های جالب در مورد پل طبیعت تهران. وب سایت شهر مطلب، دسترسی در تیرماه ۱۳۹۶

مقاله­ حاضر، دستاورد پروژه تحقیقاتی کلاس مبانی نظری و حکمت معماری منظر گروه معماری منظر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب است که تحت نظر استاد راهنما؛ دکتر محمدرضا مهربانی گلزار؛ در نیمسال اول سال تحصیلی ۹۶-۹۵ تدوین شده است.

نویسنده: صفورا جلیل نیا
منبع: معمار منظر
اندیشه...
ما را در سایت اندیشه دنبال می کنید

برچسب : بررسی,طبیعت, نویسنده : کاوه محمدزادگان nahyatolafar بازدید : 141 تاريخ : يکشنبه 9 مهر 1396 ساعت: 11:19

خبرنامه